Hayal gücü, çocukların zeka gelişimini etkileyen önemli unsurlardan birisidir. Bu gelişimin sağlanması için kitaplar da oyunlar ve oyuncaklar kadar büyük bir öneme sahiptir. Bir çoğumuzun kitap okuma alışkanlığı çocukluk döneminde başladığı için, kitap seçiminde doğru tercih okuma sevgisi ve yaratıcılık kazandırırken yanlış tercihler yetişkin bireylerin bile bu alışkanlığı kaybetmesine sebep olabilir. Edinilen okuma alışkanlığı sayesinde birçok alanda kitapların çocuğun gelişimine etkisi olacaktır. Çocuk kitapları, çocuklara zihinsel, sosyal ve psikolojik açıdan etki ederken anlama ve dinleme yetileri ile kendilerini ifade etme becerisi gibi dilsel gelişimleri için de önemlidir. Okul öncesi dönemde okunan kitaplar çocukların ana dil kullanımını geliştireceği gibi, sonrasında da okuma ve yazmayı öğrenme ve birey olma anlamında fayda sağlayacaktır. Peki çocuk kitaplarının ve edebiyatının çocukların gelişimine katkısı ile bu faydayı sağlayacak kitapların seçimi nasıl olmalıdır?
Çocuklarda Kitap Okumanın Faydaları
Çocuğu kendi bakış açısının çok ötesine taşıyacak kitapların sözcük dağarcığını artırmak ve cümle dizimini kavratmak dışında da faydaları bulunur. Edebiyat ile, ilk bağlantının kurulduğu kitaplar sayesinde zihinsel etkinlik ve yetenekleri içine alan bilişsel gelişim, bilişsel gelişim ile bağlantılı olarak temel dilsel becerilerin gelişimini sağlayan dilsel gelişim ve empati yeteneğini geliştirip hayata uyum yeteneğini ifade eden duygusal gelişimleri başlar.
- Bilişsel Gelişime Etki: Dünyayı anlayıp öğrenmeleri açısından kitapların çocuğun bilişsel gelişimine etkisi büyük önem taşır. Her çocuğun kendisine özgü bilişsel gelişim süreci vardır. Bu sebeple bilişsel gelişim dönemleri ve yaşa göre kitap seçimi önem taşır. Küçük yaşlarda resimli kitaplar sayesinde kavramların görsel anlamların oluşmasına yardımcı olur. Zıt kavramlar, renkler ve şekillerle görsel hafıza gelişir. Sonraki dönemlerde çocuk kitaplarında geçen olaylar arasında bağlantı kurma ve bu kavramlar üzerine odaklanarak bilinç kazanma sağlanır. Kavramların görsel desteğinin olması hafıza gelişimini, yorumlama kabiliyetinin artmasını ve olaylar arasında ilişkiler kurarak yeni kazanımlar elde edilmesini sağlar. Böylece görelik becerisi de kazandırmış olan kitap, çocukta sorun çözme yeteneğinin gelişimini de sağlamış olur.
- Dilsel Gelişime Etki: Çocuklar, yaşadıkları çevrede ana dillerini öğrenirler. Önce aile, sonra çevre ve okul ortamı dil öğreniminde belirleyicidir. Okul öncesi dönemde yüksek sesle okunmaya başlanan öyküler çocukta dilin doğru kullanım şeklini, dilin yapısını, söz ve cümle dizilimi ile anlatım şeklini gösterme konusunda etkilidir. Edebiyatın çocuğun gelişimine katkısı tanıştığı ilk kitaplar ile başlar. Çocuk, kendisine okunan kitapta geçen kelimeleri duyarak çıkarabileceği seslerin farkına varır ve cesaret kazanır. Bu cesaret konuşma yeteneğini hızlandırma açısından da oldukça önemlidir. Kelime dağarcığının gelişimini etkileyen kitaplar sayesinde çocuğun yeni kelimeleri üretme çabası dışında, bu ses örüntülerini etkin kullanabilmek için aynı zamanda dinleme yeteneği de gelişir. İleri dönemlerde doğru cümle yapısı kurma ve imlayı doğru kullanma yeteneğini de artıracak olan kitap okuma alışkanlığı, yazım dili gelişiminde de rol oynar.
Okuma Önerisi: Kelime Dağarcığı Geliştirme Yolları
- Sosyal Duygusal Gelişime Etki: Çocuklar, kitaplarda duyduğu, dinlediği ve gördüğü hayatlar ile yeni dünyaları keşfeder. Bu kitaplarda yaşanan üzüntüler, mutluluklar, sevinçler ile yeni duygular öğrenir. Tüm bu duygulara ek olarak çocuk, kitaplarda tanıdığı karakterlerin verdiği mesajlar, karakteristik özelliklerinin izlemi ve olaylar ile duygusal ve sosyal gelişim sağlar. Kendi kültürünü, farklı kültürleri, gelenekleri, toplumsal davranış şekillerini öğreten, kültürler arası karşılaştırma imkanını sunarak öğrenmesini sağlayan da çocuk edebiyatıdır. Çocuk edebiyatı sonraki dönemlerde yaşadığı topluma ait görenekler, aile ve komşuluk ilişkileri, bireysel farklılıkların toplumdaki yeri ve arkadaşlığın önemi gibi kavramların anlaşılması için de farkındalık yaratır.
Kitapların çocuğun gelişimine etkisi kişilik ve psikolojik açıdan da değerlidir. Çocuğun kendini tanıması ve ilgi alanlarının oluşması için kitap okuma alışkanlığı çok önemlidir.
Yaşa Göre Kitap Seçimi
Çocukların gelişimine uygun kitaplar seçmek, edebiyatın çocuğun gelişimine katkısı açısından değerlidir. 0-3 yaş için bol resimli, dokunma duyusuna da hitap eden kitaplar; 3-6 yaş için yeni keşifler bulacağı bol resimli kısa hikayeler; okul çağında resimli, kahramanlarını takip ettikleri hikayeler ilgi çekici olacaktır. Çocuklar 10 yaşından sonra klasiklere, macera ve mizaha; ergenlik döneminde ise romanlar ve yetişkin edebiyatına ilgi duyarlar.
Çocuğa rehberlik etmek, onlara rol model olmak başta erken çocukluk dönemi olmak üzere ailelerin sorumluluğundadır. Doğru kitap tercihleri, birlikte geçirilen kitap okuma saatleri, çocuğun kendi kitaplarından oluşan bir kitaplık çocuk yaşta okuma alışkanlığı oluşmasının önemli etkenlerindendir. Bu sayede çocuklar eğitim hayatları boyunca fayda sağlayan keyifli bir alışkanlık kazanabilirler.
